इतिहास

बीड येथे 1889 पासून जिल्हा व सत्र न्यायालय कार्यरत आहे. या जिल्हा न्यायालयात अपीलाची दिवाणी कार्यवाही इसवी सन 1889 पासून जतन करण्यात आली आहे. बीड जिल्ह्याला पूर्वी शहराजवळील पाण्यामुळे “भीर” म्हणून ओळखले जात असे. त्यापूर्वी हा जिल्हा चंपावती-नगरी म्हणून ओळखला जात असे.

जिल्हा न्यायालयाचे अध्यक्षस्थान इंग्लंडचे न्यायाधीश होते. भारताच्या स्वातंत्र्य/स्वातंत्र्यापूर्वी या जिल्ह्यात इंग्लंडच्या न्यायाधीशांनी विविध स्वातंत्र्यसैनिकांना शिक्षा केली होती. जिल्हा हागणदारीमुक्त झाला तो दिवंगत श्री. सरदार वल्लभभाई पटेल यांनी “निजाम” च्या राजवटीत सन 1948 मध्ये लष्करी कारवाई केली. हा जिल्हा “स्वातंत्र्य सैनिकांचा जिल्हा” म्हणून ओळखला जातो. तसेच, सध्या जिल्हा ऊस तोडणी-मजुरांचा “पुरवठादार” म्हणून ओळखला जातो.

बीड हे प्राचीन काळापासूनचे ऐतिहासिक ठिकाण आहे. या जिल्ह्याच्या सीमेवरून गोदावरी नावाची मोठी नदी वाहते. या जिल्ह्यात विविध प्रसिद्ध मंदिरे आहेत. या जिल्ह्यातील परळी-वैजनाथ येथे भगवान शंकराचे एक ज्योतिर्लिंग आहे. तसेच पाण्याने वेढलेले शंकराचे मंदिर म्हणजे “कंकालेश्वर” बीड शहरात आहे. हे मंदिर राणी “चंपावती” हिने बांधले होते. या जिल्ह्यातील अंबाजोगाई येथे प्रसिद्ध देवता “जोगाई (देवी) आहे. बीड शहरात प्रसिद्ध देवता “खंडेश्वरी” आहे. सर्वात जुने (कवितेचे संस्थापक) कवी “मुकुंदराज” हे अंबाजोगाईचे आहेत. अंबाजोगाई शहराजवळ असलेला सर्वात जुना “हत्तीखाना” (मोठे दगडी हत्ती). अंबाजोगाईचे जुने नाव “मोमीनाबाद” असून मोमिनाबाद येथे 1945 पर्यंत सत्र न्यायालय होते त्याला “जयद नझम न्यायालय” असे संबोधले जात असे.

बीड जिल्ह्यातील धारूर हे खूप जुने ऐतिहासिक ठिकाण आहे. धारूर येथे सर्वात जुना किल्ला आहे, जो किश्वरखानने बांधला आहे. तेथे राजकुमार धारसिंग होते म्हणून हे ठिकाण धारूर म्हणून ओळखले जाते. १६५८ पासून धारूर हे सोन्याचे सर्वात जुने व्यावसायिक ठिकाण आहे.

या जिल्ह्यातील बीड, अंबाजोगाई आणि परळी ही सांस्कृतिक व धार्मिक स्थळे आहेत. इंग्लंड सरकार आणि निजाम सरकारने बांधलेल्या खूप जुन्या न्यायालयाच्या इमारती होत्या. जिल्हा बार असोसिएशन, बीड यांनी राज्याच्या न्यायव्यवस्थेला नामवंत न्यायाधीशांची संख्या दिली आहे.